Historia szkoły

Szkolnictwo podstawowe na terenie Dynowa od XV wieku do czasów współczesnych

Celem niniejszej pracy jest skrótowe przedstawienie historii szkolnictwa podstawowego w Dynowie od XV wieku do czasów współczesnych. Zadanie to nie jest jednak łatwe, zwłaszcza jeżeli chodzi o okres I Rzeczpospolitej. Jest to związane z burzliwymi dziejami miasta. Częste najazdy obcych wojsk (chociażby zniszczenie części Dynowa w 1657 roku przez wojska ks. Rakoczego) oraz liczne pożary spowodowały znaczne straty materialne oraz zniszczenia w archiwaliach dotyczących miasta. Dla historii szkolnictwa szczególnie bolesny był pożar plebanii w 1801 r. Wraz z budynkiem spłonęły dokumenty szkolne. Z tych to właśnie powodów w swojej pracy marginalnie przedstawiłem historię szkolnictwa podstawowego w Dynowie do XVIII w. włącznie. Obecny stan wiedzy na ten temat jest jednak bardzo mały. Szerzej ukazałem dzieje szkolnictwa w XIX i XX wieku.

Układ pracy jest chronologiczny. Dzieje szkolnictwa podstawowego w Dynowie przedstawiłem w typowej dla historii Polski periodyzacji. Przypisy są numerowane od 1 do 32 dla całej pracy. W pisaniu tego zarysu oparłem się głównie na kronikach szkolnych, pracach prof. A. Meissnera, pracy magisterskiej A. Kędzierskiej, archiwum Szkoły Podstawowej Nr 1 oraz materiałach publikowanych na łamach miesięcznika społeczno-kulturalnego „Dynowinka”.

Początki szkolnictwa na terenie Dynowa są trudne do odtworzenia z powodu małej liczby zachowanych dokumentów. Pierwsza wzmianka związana pośrednio z miejscowym szkolnictwem pochodzi z 1416 r. Informuje ona o pierwszych scholarach pochodzących z Dynowa, a studiujących na Akademii Krakowskiej. Z tego faktu można wysnuć wniosek, że na terenie miasta musiała istnieć szkoła parafialna, w której wspomniani młodzieńcy pobierali wstępną edukację. W latach 1416 – 1516 na Uniwersytecie kształciło się 12 studentów z Dynowa i 4 z okolic. Dawało to Dynowowi 11 miejsce pośród 24 miast diecezji przemyskiej pod względem ilości żaków.1 Rozwój miasta, a tym samym i szkoły parafialnej został zahamowany najazdami Tatarów, a w 1657 r. atakiem wojsk księcia Rakoczego. Mimo zniszczenia Dynowa pod koniec XVII wieku istniała tutaj szkoła. Z zachowanych materiałów można wysnuć wniosek, że funkcjonowała ona przez cały okres istnienia I Rzeczpospolitej. W XVIII w. uczył w niej organista, a lekcje odbywały się nieregularnie, głównie w zimie.

Okres rozbiorów

W pierwszym rozbiorze Polski Dynów wszedł w skład zaboru austriackiego. W 1774 r. Maria Teresa przeprowadziła reformę szkolnictwa podstawowego. Wprowadzono obowiązek szkolny. Niższym szczeblem kształcenia stała się szkoła trywialna, ale utrzymano szkoły parafialne. Na przełomie XVIII i XIX wieku prawdopodobnie również w Dynowie istniała taka szkoła i to o dość dużej liczbie uczniów. Świadczy o tym fakt, że w 1805 r. uczyło w niej dwóch, a w 1806 r. trzech nauczycieli.3 W 1801 r. wraz z plebanią spłonęła dokumentacja szkolna.4 Utrudnia to dokładniejsze zbadanie historii szkolnictwa dynowskiego tego okresu. Zmniejszająca się liczba uczniów spowodowała, że w latach trzydziestych XIX wieku w Dynowie pozostał tylko jeden nauczyciel, który jednocześnie kierował szkołą. Nauka odbywała się w wynajętym budynku. Na początku XIX wieku liczba uczniów wyniosła około 100.

W latach 1861 – 1864 obowiązek szkolny wypełniało jedynie 20% dzieci. Warunki nauki były bardzo trudne. Brakowało pieniędzy na pomoce, a jeden nauczyciel uczył ponad setkę dzieci. Otrzymywał za to pensję wynoszącą w 1833 r. 105,21 zł rocznie oraz po cztery miary żyta i jęczmienia oraz drewno na opał, a w 1862 r. 189,21 zł oraz po sześć miar żyta i jęczmienia.6 W okresie autonomii galicyjskiej do szkoły powrócił język polski jako wykładowy. W 1875 r. zgodnie z ówczesnymi przepisami szkoła trywialna w Dynowie została przemianowana na szkołę dwuklasową z dwoma nauczycielami, w 1878 r. czteroklasową z czterema nauczycielami, a 1895 roku w pięcioklasową z pięcioma nauczycielami. Taki stan organizacyjny utrzymał się do pierwszej wojny światowej. W 1914 r. liczba nauczycieli wzrosła do 12.7 W 1879 r. w szkole rozpoczęto prowadzenie kronik.

W 1897 r. na Przedmieściu Dynowskim otwarto jednoklasową szkołę.8 Szematyzmy podają, że wspomnianą szkołę otwarto w 1906 r.9 Szkoła w Dynowie była koedukacyjną z nauką odbywającą się w pełnym wymiarze godzin. W 1870 r. oddano do użytku nowy budynek szkolny wybudowany głównie z funduszy gminnych (1300 zł). W tym samym roku o mało nie spłonął w czasie pożaru, który pochłonął 41 domów.10 W 1875 r. szkołę częściowo przebudowano kosztem 1250 zł 11 Od 1870 r. kolejnymi jej kierownikami byli:

  1. Andrzej Batycki 1870 – 1877
  2. Apolinary Staszewski 1877 – 1879
  3. Józef Hamla 1879 – 1881
  4. Antoni Gorylewicz 1881 – 1884
  5. Józef Dzundza 1884 – 1885
  6. Aleksander Żerebecki 1885 – 1889
  7. Władysław Biega 1889 – 1924

Znaczącą rolę w dziejach szkoły dynowskiej odegrał Władysław Biega. On to doprowadził do budowy nowego budynku szkolnego, który został oddany do użytku w 1900 r.13 Był to obiekt murowany, piętrowy z ośmioma salami lekcyjnymi. W tym okresie systematycznie rosła liczba uczniów – w 1911 r. było ich 560. W latach 1875 – 1918 w Dynowie uczyło 70 nauczycieli. Pierwsza nauczycielka pojawiła się w 1878 r. – była nią Maria Gorazdowska.14 Nauczanie obejmowało język polski, język niemiecki, rachunki, nauki przyrodnicze, geografię, historię, rysunek z geometrią, śpiew, gimnastykę, religię. Szkoła dynowska jako niżej zorganizowana utrudniała dostęp do szkół wyższych. Uczniowie, którzy chcieli kontynuować w nich naukę musieli uzupełniać wykształcenie. W związku z tym mieszkańcy miasta wielokrotnie domagali się utworzenia pełnej szkoły ludowej. Od 1914 r. szkoła dynowska nosiła imię cesarza Franciszka Józefa I. Nauczyciele w niej uczący aktywnie uczestniczyli w życiu lokalnym, zwłaszcza W. Biega. Można tu wspomnieć pomoc pogorzelcom po wielkim pożarze Dynowa w 1904 r, czy też udział w dynowskich obchodach 500 rocznicy bitwy pod Grunwaldem.

Okres II Rzeczpospolitej

Po odzyskaniu niepodległości szkoły ludowe otrzymały nazwę szkół powszechnych. Dekret z 1919 r. wprowadził szkołę 7-letnią, która była obowiązkowa dla dzieci od 7 do 14 roku życia. Podobnie jak cały kraj, tak i szkoła dynowska odczuła I wojnę światową. Stacjonujące w niej wojska austriackie i rosyjskie przyczyniły się do jej znacznego zniszczenia. Stąd też nauka odbywała się w bardzo trudnych warunkach np. uczniowie siedzieli na deskach. Mimo tego entuzjazm z odzyskanej niepodległości był olbrzymi. Szkołą w dalszym ciągu kierował W. Biega, który w 1924 r. poszedł na urlop i jeszcze w tym samym roku na emeryturę. Przepracował 48 lat. W związku z tym do 1939 r. szkołą kierowała Monika Wojnarówna.15 Dzięki jej staraniom szkoła została wyremontowana i wyposażona. W latach trzydziestych, w związku ze wzrostem liczby uczniów wynajmowano sale w innym budynku. Szkoła dysponowała biblioteką, która w 1939 r. liczyła około 1000 książek.16 W tym okresie czasu na Przedmieściu Dynowskim funkcjonowała szkoła 4-klasowa. Od 1922 r. władze samorządowe miały obowiązek utrzymywania szkół i dla przykładu w 1937 r. przeznaczyły na oświatę 12407 zł, co stanowiło 48% całego budżetu gminy.17 Pod koniec lat trzydziestych powstał projekt rozbudowy szkoły, plany te przerwał jednak wybuch II wojny światowej. Po reformie szkolnictwa w 1932 r. szkoła powszechna w Dynowie stała się szkołą III stopnia – jedyną w okolicy. W związku z tym uczęszczało do niej wielu uczniów sąsiednich miejscowości. Oprócz dzieci narodowości polskiej do szkoły dynowskiej uczęszczały również dzieci pochodzenia ukraińskiego (niewielu) oraz liczna grupa dzieci żydowskich.

W kształceniu i wychowaniu szczególną rolę kładziono na wychowanie patriotyczne. Świadczą o tym obchody jubileuszowe, czy też zbiórka na Fundusz Obrony Narodowej. Dzieci z dynowskiej szkoły zebrały wówczas 100 zł, 33 srebrne monety, 1 srebrny sztuciec, 1 kolczyk złoty i 1 srebrny.18

Szkoła mogła się poszczycić dobrym gronem pedagogicznym. W okresie międzywojennym uczyło w niej 32 nauczycieli. Większość ukończyła seminarium nauczycielskie, a Wojciech Bielawski studia uniwersyteckie. Nauczyciele czynnie uczestniczyli w pracach miejscowych organizacji np. Sokoła, Towarzystwa Szkoły Ludowej.

Lata okupacji

Dynów został zajęty przez wojska niemieckie 13 września 1939 r. 18 września odbyła się tutaj jedna z pierwszych masowych egzekucji Żydów na ziemiach polskich. Niemcy rozstrzelali wówczas i spalili żywcem w synagodze około 300 – 400 dynowskich Żydów (mężczyzn). Wśród ofiar byli uczniowie dynowskiej szkoły. Ocalałych Żydów (głównie kobiety i dzieci) Niemcy wyprowadzili z Dynowa. W wyniku układu niemiecko – radzieckiego Dynów znalazł się pod okupacją III Rzeszy. Po zakończenie kampanii wrześniowej Niemcy realizowali własną politykę szkolną. Ograniczyli program nauczania, wycofali również polskie podręczniki szkolne. Budynek szkoły w Dynowie został zajęty przez wojsko niemieckie. W związku z tym ksiądz Jan Śmietana w połowie października 1939 r. zorganizował naukę w starym, opuszczonym budynku szkolnym.19 W 1940 r. kierownikiem szkoły został mianowany pop Hadzewicz, który był Ukraińcem. Po jego śmierci w 1941 r. nowym kierownikiem został przedwojenny nauczyciel Stefan Gładysz, który pracował do 1945 r.20 Jesienią 1940 r. Niemcy opuścili budynek szkolny, który został w znacznym stopniu zniszczony. Część biblioteki szkolnej i dokumentów uratował ksiądz J. Śmietana. Po odzyskaniu budynku nastąpiła wyraźna zmiana w pracy. Nauczyciele w ramach jawnego nauczania podjęli nauczanie zakazanych przedmiotów. W czasie okupacji w Dynowie funkcjonowała 7 – klasowa szkoła. W 1941 r. wojska niemieckie ponownie zajęły budynek szkolny.21 W trudnych warunkach funkcjonowała również szkoła na Przedmieściu Dynowskim, w której zajęcia wznowiono w listopadzie 1939 r. W obu placówkach podjęto działania opiekuńcze prowadząc m. in. dożywianie dzieci.

W czasie okupacji w Dynowie i okolicy organizowano tajne komplety – głównie gimnazjalne i licealne. W pracy tej aktywnie uczestniczyli nauczyciele szkoły powszechnej: A. Łukasiewicz, S. Gładysz, W. Bielawski, ksiądz J. Śmietana.22 Tajne nauczanie w Harcie Dolnej organizowała S. Wolańska, którą przeniesiono tam do pracy. Ona to przechowywała w czasie okupacji część biblioteki szkoły powszechnej w Dynowie.23

Szkolnictwo podstawowe Dynowa w latach 1944 – 1997

Rok szkolny 1944/45 rozpoczął się z miesięcznym opóźnieniem, ponieważ budynek szkolny zajęło wojsko radzieckie – urządzono w nim szpital polowy. Po jego zwolnieniu musiano przeprowadzić niezbędny remont, ponieważ szkoła była zniszczona w 40%, sprzęt sportowy i pomoce w 100%, a umeblowanie w 50%.24 Pieniądze na remont pochodziły m. in. ze składek ludności. W związku ze zniszczeniami początkowo nauka odbywała się w prymitywnych warunkach np. w budynku brakowało okien i drzwi. Ze względu na walki w terenie z oddziałami ukraińskimi do szkoły w Dynowie uczęszczały dzieci z okolicznych miejscowości. W sumie uczyło się w niej około 1000 uczniów.25 W związku z tym wynajęto dodatkowe pomieszczenia. Równocześnie trwały prace nad odbudową szkoły, którą do 1945 r. kierował Stefan Gładysz, a następnie Antoni Łukasiewicz. Po jego śmierci w 1950 r. szkołą krótko kierowała Stefania Wolańska, a w latach 1950 – 1973 Władysław Bielawski.26 Szkoła w Dynowie była 7-klasową, w której uczyło 13 nauczycieli.

Z początkiem września 1944 r. działalność wznowiła szkoła na Przedmieściu Dynowskim, którą kierował Paweł Wrażeń. Początkowo była ona 7-klasową, uczęszczało do niej 150 uczniów. Braki lokalowe spowodowały jednak obniżenie jej stopnia organizacyjnego do klas I – V, uczniowie klas VI – VII szkołę kończyli w Dynowie. Po przyłączeniu Przedmieścia Dynowskiego do Dynowa w roku szkolnym 1946/47 szkoła ta otrzymała nazwę Szkoły Podstawowej Nr 2.27 W 1950 r. jej kierownikiem został Władysław Piróg, a następnie Maria Wietki. Od 1959 r. placówką tą kierował Mieczysław Krasnopolski, który przywrócił w niej klasy V – VII, a następnie doprowadził do wybudowania nowego budynku szkolnego na Przedmieściu. Gro prac wykonano czynem społecznym, ukończono je w 1969 r.28 W obu dynowskich szkołach działało wiele organizacji m. in. Samorząd Szkolny, ZHP, SKO, PCK. Organizowano w nich wiele uroczystości szkolnych. W 1961 r. w Polsce wprowadzono 8 – klasowe szkoły podstawowe. Wpłynęło to na pogorszenie warunków pracy w Szkole Podstawowej Nr 1. Brakowało sali gimnastycznej, sanitariatów, świetlicy. Nauka odbywała się na trzy zmiany. Plany budowy nowej szkoły były wielokrotnie wysuwane, ale ostateczną decyzję podjęto w 1971 r, prace budowlane rozpoczęto w 1972 r, a nowy budynek szkolny oddano do użytku w 1973 r. Na otwarciu szkoły obecny był ówczesny minister oświaty Jerzy Kuberski.29 Nowy budynek posiadał 21 sal lekcyjnych, salę gimnastyczną, świetlicę, bibliotekę, kuchnię, jadalnię, pomieszczenia administracyjne. W szkole organizowano wiele wycieczek szkolnych – głównie A. Iwański, który był również szkolnym fotografem. Szkoła znana była z wielu osiągnięć sportowych. W latach 60-tych uczęszczało do niej przeciętnie 400 – 500 dzieci. Kolejne wizytacje podkreślały dobry poziom nauczania. W latach 70-tych, zgodnie z reformą oświaty, w Dynowie wprowadzono Zbiorczą Szkołę Gminną, do której należało 9 okolicznych szkół. Pierwszym dyrektorem gminnym został mgr K. Kozubal. Równocześnie uległa likwidacji Szkoła Podstawowa Nr 2 na Przedmieściu Dynowskim. Pozostał w niej punkt filialny z klasami I – IV, którym kierował M. Krasnopolski. Punkt ten został zlikwidowany w 1977 r. Kolejnymi dyrektorami gminnymi byli: mgr M. Bajda, J. Bilski, M. Makaryk. W 1984 r. nastąpiła likwidacja tego stanowiska. Dyrektorem Szkoły Podstawowej w Dynowie była M. Makaryk. Od 1989 r. szkołą kierował mgr S. Sienko, a zastępcą był A. Kędzierski. Od 1995 r. Szkoła Podstawowa w Dynowie funkcjonuje jako Nr 1. Jest to związane z przyłączeniem do miasta miejscowości Bartkówka – tamtejsza placówka oświatowa otrzymała Nr 2. 1 stycznia 1996 r. organem prowadzącym obie szkoły stała się Gmina Miejska Dynów. W czerwcu 1998 r. oddano do użytku nowy budynek szkoły,  w którym znajdują się szatnie dla uczniów, sekretariat, dyrekcja oraz 5 klasopracowni.

1 września 1999 r. rozpoczęła się kolejna reforma polskiego systemu oświaty, która wprowadziła 6-letnią szkołę podstawową i 3-letnie gimnazjum. W Dynowie Szkoła Podstawowa Nr 1 i Gimnazjum połączono w Zespół Szkół, który funkcjonuje do dnia dzisiejszego. Jego dyrektorem został mgr S. Sieńko, a zastępcami A. Kędzierski i mgr T. Święs. Zespół Szkół może się poszczycić dużymi osiągnięciami sportowymi, zwłaszcza w piłce ręcznej (mgr A. Dżuła) i piłce nożnej (mgr D. Mazur, mgr S. Sienko). Życiem muzycznym kieruje A. Kędzierski, chór szkolny prowadzi A. Sowa. W szkole istnieje Izba Pamięci, której twórcą był M. Krasnopolski, a obecnie opiekę nad nią sprawuje mgr T. Święs. Liczne grono nauczycieli organizuje wycieczki szkolne dla młodzieży (w ciągu roku około 30 wyjazdów). Uczniowie Zespołu Szkół z sukcesami uczestniczyli i uczestniczą w konkursach przedmiotowych, plastycznych i muzycznych. Aktywnie działa SKO, którą przez wiele lat prowadziła mgr H. Sura, a obecnie mgr W. Frańczak. Kronikę szkolną redaguje mgr J. Jurasińska. W Zespole Szkół organizowane są liczne uroczystości szkolne, prowadzone są zajęcia pozalekcyjne, w których systematycznie uczestniczy ponad 400 uczniów. Działa również biblioteka (B. Łach), która posiada ponad 13 000 książek. Funkcjonują również 2 sale komputerowe (mgr Z. Walus, mgr E. Zdeb) z dostępem do Internetu oraz świetlica i stołówka. Obsługę szkoły zapewnia 17 pracowników administracji, kuchni. Grono pedagogiczne jest wykwalifikowane i liczy 53 osoby. W latach 1875 – 2002 w szkole pracowało 218 nauczycieli. W związku z dużą ilością uczniów (ponad 950) i oddziałów (36) pojawiła się konieczność kolejnej rozbudowy szkoły, która ruszyła w 2001 r. Pierwszym jej etapem jest budowa pełnowymiarowej sali sportowej  z zapleczem, która ruszyła w 2001 r. i została ukończona w 2004 r. W szkole odbyła się Wojewódzka Inauguracja Roku Szkolnego, w czasie której został uroczyście otwarty nowy budynek gimnazjum z halą sportową.                        W uroczystości wziął udział m.in. Wojewoda Podkarpacki i Kurator Oświaty. Po uroczystościach dyrektor szkoły mgr Stanisław Sienko (pełnił funkcję od 1989 r.) przeniósł się do pracy w Urzędzie Miasta Rzeszowa (obecnie jest wiceprezydentem Rzeszowa) a p.o. dyrektora został mgr Tadeusz Święs, który po konkursie jest dyrektorem szkoły od 2005 r. Szkoła dalej zmieniała swoje oblicze – dokonano gruntownych remontów budynku Szkoły Podstawowej (koszt ok. 4,5 mln zł), doposażono szkołę (wiele nowoczesnych klasopracowni). Realizowano wiele projektów unijnych (pozyskano ok. 2 mln zł) i rządowych. 14.10.2019 r. Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 1 otrzymała imię „Twórców Niepodległej Polski” i nowy sztandar. Szkoła może poszczycić się licznymi sukcesami sportowymi (wielokrotnie wygrywała rywalizację w powiecie rzeszowskim), co jest zasługą nauczycieli wychowania fizycznego z Panem Damianem Chudzikiewiczem i Panem Radosławem Telegą na czele oraz w konkursach przedmiotowych, w tym kuratoryjnych (wielu laureatów prowadzonych przez Panów i Panie: Adama Jagusztyna, Beatę Piejko, Alicję Siekaniec, Tadeusza Święsa, Anetę Bator, Zbigniewa Walusa, Barbarę Pyś)                          i artystycznych (zwłaszcza plastycznych, co jest zasługą Pani Małgorzaty Galej). W szkole aktywnie działa Samorząd Uczniowski, Uczniowski Klub Sportowy. Prowadzone są liczne akcje charytatywne przez Klub Wolontariatu (Pani Aneta Bator) i Szkolne Koło Caritas (Pani Danuta Kusińska). Szkoła dysponuje bardzo dobrą, wykształconą kadrą pedagogiczną. Sukcesy, nowoczesny wygląd i wyposażenie szkoły byłoby niemożliwe bez wsparcia Burmistrzów Dynowa: Pani Anny Kowalskiej i Pana Zygmunta Frańczaka.

Opracował: Tadeusz Święs


Przypisy:

  1. B. Jaśkiewicz, Dynów i okolice do początku XVI wieku, (w:) Dynów studia z dziejów miasta, Dynów 1995, s. 103.
  2. A. Meissner, Powstanie i rozwój szkoły ludowej w Dynowie. Początki życia kulturalnego, (w:) Dynów studia z dziejów miasta, Dynów 1995, s. 167-168.
  3. Tamże, s. 168.
  4. Kronika szkoły w Dynowie z lat 1879 – 1939, s. 1.
  5. A. Meissner, op. cit., s. 170.
  6. Kronika …, s. 1-2.
  7. A. Meissner, op. cit., s. 170.
  8. Kronika …, s. 7.
  9. A. Meissner, op. cit., s. 170.
  10. Kronika …, s. 2.
  11. Tamże, s. 2.
  12. Tamże, s. 2-3, 27-28. A. Meissner podaje inne daty kierowania szkołą: A. Batycki 1872 – 1878, A. Staszewski 1879, J. Hamula 1880 – 1881, A. Grylewicz 1882 – 1884, J. Dzundza 1885, A. Żerebecki 1886 – 1889, W. Biega 1890 – 1924, op. cit., s. 171.
  13. Kronika …, s. 12.
  14. A. Meissner, op. cit., s. 173.
  15. Kronika …, s. 27-28.
  16. A. Meissner, Stan szkolnictwa do 1939 roku, (w:) Dynów studia z dziejów miasta, Dynów 1995, s. 204.
  17. Tamże, s. 204.
  18. Dowody wpłat na FON znajdują się w kronice szkoły.
  19. A. Meissner, Jawna i tajna oświata, (w:) Dynów studia z dziejów miasta, Dynów 1995, s. 233.
  20. Kronika szkoły w Dynowie z lat 1950 – 1973. Podane informacje znajdują się we wstępie, s. 4.
  21. A. Meissner, op. cit., s. 233-234.
  22. Tamże, s. 236.
  23. Dynów i jego mieszkańcy, Wspomnienia S. i B. Wolańskich spisane przez T. Święsa, (w:) Dynowinka, Miesięcznik społeczno-kulturalny, nr 11, listopad 1994.
  24. A. Meissner, Odbudowa i rozbudowa szkolnictwa (w:) Dynów studia z dziejów miasta, Dynów 1995, s. 305.
  25. Tamże, s. 306.
  26. Kronika szkoły 1950 – 1973, s. 4, 98.
  27. A. Meissner, op. cit., s. 307.
  28. Tamże, s. 311.
  29. Tamże, s. 312.